MATERIAŁY INFORMACYJNE...
Życie bez krtani
Co to jest krtań?
Krtań (łac. larynx) jest narządem będącym częścią układu oddechowego, zbudowanym z chrząstek, więzadeł i mięśni, zlokalizowanym na szyi pomiędzy gardłem a tchawicą. Ma kształt piramidy o trzech ścianach skierowanej wierzchołkiem ku dołowi.
U mężczyzn widoczna jest na szyi wysunięta do przodu część krtani w postaci tzw. jabłka Adama.
Jakie zadania ma krtań?
Krtań spełnia 3 podstawowe funkcje: oddechową, głosową (fonacyjną) i obronną.
Czynność głosowa sprowadza się to tego, iż podczas wydechu powietrze przechodzące przez zbliżone do siebie fałdy głosowe (tzw. szparę głośni) wprawia je w drgania, w wyniku czego powstaje głos.
Gdy kawałek pokarmu dostaje się do przełyku, jedna z chrząstek krtani, zwana nagłośnią, a przypominająca wieczko, zamyka wejście do krtani, chroniąc przed zakrztuszeniem. Każde podrażnienie wnętrza krtani powoduje momentalny atak kaszlu. W ten sposób organizm broni się przed przedostaniem się ciała obcego do dolnych dróg oddechowych.
Krtań spełnia też czynność zwieracza. Zwarcie mięśni krtani poprzedzone wdechem powoduje wzrost ciśnienia wewnątrz klatki piersiowej oraz w jamie brzusznej. Ma to istotne znaczenie w mechanizmie parcia podczas oddawania stolca i moczu oraz podczas porodu.
Czy można żyć bez krtani?
Organizm ludzki posiada bardzo duże możliwości adaptacyjne po częściowym lub całkowitym usunięciu krtani na drodze zabiegu operacyjnego. Niektóre czynności krtani przejmują automatycznie inne narządy, pozostałe zaś należy przywrócić w drodze rehabilitacji.
Co to jest laryngektomia?
Jest to zabieg usunięcia całej krtani.
Odcięty od krtani górny brzeg tchawicy łączy się ze skórą szyi, przez co powstaje otwór zwany tracheostomą. Przez tracheostomę wprowadzamy do tchawicy rurkę tracheotomijną.
Jak przebiega oddychanie po laryngektomii?
Usunięcie krtani skraca drogę oddechową. Powietrze przepływa bezpośrednio z tracheostomy do tchawicy i płuc. Nie jest ono ogrzane, oczyszczone i nawilżone w jamie nosowej, jamie ustnej i gardle. Po operacji konieczne jest noszenie rurki tracheotomijnej (patrz zdjęcie poniżej) oraz utrzymywanie odpowiedniej wilgotności powietrza. Czasem konieczne jest zastosowanie nawilżacza powietrza lub inhalacji bezpośrednio nawilżających śluzówkę tchawicy i ułatwiających odksztuszanie lub odessanie zasychającej wydzieliny.
Na czym polega pielęgnacja tracheostomy?
Tracheostoma powinna być czyszczona 2 razy dziennie, a jeżeli zachodzi potrzeba nawet częściej. Nie powinno dopuszczać się do wytworzenia stanu zapalnego lub odkładania zaschniętej wydzieliny. Skórę dookoła tracheostomy zaleca się przemywać wilgotną gazą, nie należy używać do tego celu waty oraz mydła.
Aby zapobiec podrażnieniom skóry dobrze jest stosować maść lub kremy dookoła tracheostomy. Bezwzględnym przeciwskazaniem do stosowania maści jest okres leczenia radioterapią.
Należy uważać podczas kąpieli oraz pod prysznicem, aby do tchawicy nie dostały się woda i mydło.
Rurka tracheotomijna składa się z części zewnętrznej i drugiej, ruchomej części wewnętrznej, którą należy oczyszczać kilka razy dziennie. W zależności od potrzeby rurkę myje się specjalną długą szczoteczką, najlepiej pod strumieniem bieżącej wody. Aby ułatwić wymianę rurki jej końcówkę należy posmarować żelem lignokainowym. Dookoła tracheostomy umieszczamy czystą płytkę z gazy, aby chłonęła ewentualną wydzielinę. Otwór tracheotomijny można zakryć specjalną zasłonką.
Czy operacja krtani ma wpływ na połykanie?
Droga pokarmowa po operacji krtani pozostaje niezmieniona.
W celu polepszenia warunków gojenia rany pooperacyjnej w przełyku (w trakcie operacji odcina się go na przestrzeni ok. 5 cm od krtani i szczelnie zaszywa) na pierwszych 14 dni po zabiegu zakłada się przez nos dren, przez który podaje się zmiksowany pokarm. Po usunięciu drenu stopniowo przechodzi się od diety płynnej do papkowatej, aż wreszcie można jeść wszystko, jak przed zabiegiem.
Przy spożywaniu gorących napojów i posiłków należy zachować ostrożność, gdyż nie ma możliwości dmuchania, mającego na celu ochłodzenie jedzenia przed wzięciem go do ust.
Czy laryngektomia ma wpływ na parcie?
Zwarcie krtani po wdechu powoduje wzrost ciśnienia wewnątrzbrzusznego oraz ustalenie klatki piersiowej w pozycji wdechowej. Stan ten występuje podczas podnoszenia ciężarów oraz podczas parcia (poród, oddawanie stolca i moczu). Usunięcie krtani znosi tę czynność. Po laryngektomii nie jest możliwe urodzenie dziecka siłami natury lecz wyłącznie poprzez cesarskie cięcie. Mogą też występować trudności podczas podnoszenia ciężkich przedmiotów, a także przy oddawaniu stolca. Najczęstsze problemy to kłopoty z wypróżnieniem we wczesnym okresie pooperacyjnym. Należy unikać zaparć stosując odpowiednią dietę ewentualnie leki oraz zachowując stałą porę wypróżnień.
Co to jest mowa przełykowa?
W trakcie laryngektomii usuwamy narząd, w którym w normalnych warunkach wytwarzany jest głos.
W procesie rehabilitacji głosu i mowy wykorzystujemy przełyk, którego górny odcinek zwany "ustami" lub "górnym zwieraczem" przejmuje rolę głośni (powstaje tzw. pseudogłośnia).
Zbiornikiem powietrza w zastępstwie tchawicy jest przełyk. Powietrze usuwane ruchem antyperystaltycznym (odbijanie) wprowadza w drgania pseudogłośnię, tworząc dźwięk.
Czy po usunięciu krtani można powrócić do pracy zawodowej?
W oparciu o ustawę o rehabilitacji zawodowej chory po operacji krtani otrzymuje orzeczenie o umiarkowanej niepełnosprawności (II grupę inwalidztwa).
Przy współistnieniu innych chorób dodatkowo ograniczających sprawność pacjent otrzymuje odpowiednie orzeczenie. Zaliczenie do grup niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby. Można wrócić do pracy!
Przeciwwskazana jest ciężka praca fizyczna, praca w środowisku zanieczyszczonym oraz praca wymagająca wysiłku głosowego.
Czy po laryngektomii można uprawiać sport?
Nie ma przeciwskazań do kontynuowania uprawiania większości sportów z wyjątkiem tych, które wymagają użycia dużej siły, np. podnoszenie ciężarów.
Nie jest również możliwe (bez specjalnych zabezpieczeń) pływanie.
Czy chorzy po usunięciu krtani zmuszeni są nosić rurkę tracheotomijną przez cale życie?
Noszenie rurki konieczne jest w okresie pooperacyjnym oraz podczas radioterapii. Po 6-12 miesiącach zwykle można zrezygnować z noszenia rurki. Odzwyczajanie się od noszenia rurki powinno przebiegać stopniowo. Początkowo wyjmuje się ją na jedną godzinę, potem na kilka godzin, następnie pozostawia tylko na noc. Jeśli tracheostoma nie zwęża się można usunąć rurkę na stałe.
A co z życiem seksualnym?
Sprawność seksualna i zdolność współżycia jest taka sama po zabiegu jak wcześniej.
Zmniejszenie potrzeb seksualnych we wczesnym okresie po operacji jest przejściowe i związane z normalną reakcją na stres związany z przebytą chorobą.